Hoe werkt een achtbaan?

Nog een keer! Het treintje van de achtbaan staat nauwelijks stil en sommige passagiers haasten zich naar de uitgang om opnieuw in de rij te gaan staan. Het is een vertrouwd tafereel in elk pretpark, ook in Bobbejaanland. Heel wat mensen kunnen niet genoeg kan krijgen van al die adrenaline en endorfine die je lichaam aanmaakt net voor de eerste afdaling of wanneer je door een kurkentrekker suist. Maar hoe werkt een achtbaan eigenlijk? Hier leggen we het je uit en kom je meer te weten over de geschiedenis van deze pretparkklassieker.

De karretjes of treinen van het overgrote deel van de huidige achtbanen bewegen zich voort zonder motor en danken hun snelheid aan de zwaartekracht. Dat geldt ook voor de acht rollercoasters van Bobbejaanland. De gondels worden een helling opgetakeld en eens het hoogste punt is bereikt, doet de zwaartekracht de rest van het werk. De potentiële energie die tijdens de beklimming werd opgebouwd wordt tijdens de afdaling omgezet in kinetische energie, ook wel bewegingsenergie genoemd.

Op sommige achtbanen wordt het voertuig horizontaal of verticaal gelanceerd, zoals bij de spectaculaire Fury in Bobbejaanland. Het is ongetwijfeld een van de meest adembenemende pretparkervaringen in België en de meerderheid van de passagiers kiest of de gondel vooruit of achteruit de lucht in wordt geduwd.

Potentiële en kinetische energie

Terug naar de achtbanen waarbij je letterlijk naar boven wordt getrokken. Dankzij de snelheid en energie die wordt opgebouwd tijdens de afdalingen, slaagt het treintje er in om een volledige loop te maken, waarbij je op een recht traject overkop gaat, of een kurkentrekker, waarbij je een zijwaarts traject volgt. Telkens je een helling opgaat, krijg je meer potentiële energie en verlies je kinetische energie. Precies daarom ga je op een achtbaan trager op de hogere trajecten en sneller op de lage.

In theorie zou een achtbaan een eindeloze opvolging van hellingen en afdelingen kunnen zijn, maar in de praktijk zorgt de wrijving tussen de wielen van het treintje en de rails er voor dat een deel van de potentiële energie verdwijnt.  Natuurlijk is er ook nog de weerstand van de lucht en van het water indien het om een waterachtbaan gaat die verschillenden splashes maakt.

Zachtjes uitbollen tot je stilstaat, is niet haalbaar op een achtbaan. Het traject  zou heel wat langer moeten zijn en de trein zou niet altijd op dezelfde plaats stoppen. En natuurlijk wil je meteen aan de volgende rit beginnen. Wist je dat de eerste achtbanen werkten met een manuele handrem die bediend werd door een brake man? De Rutschebanen, de houten achtbaan in het Tivoli-pretpark in de Deense hoofdstad Kopenhagen en de derde oudste nog werkende rollercoaster ter wereld, remt nog steeds met dit systeem. Moderne achtbanen gebruiken meestal een combinatie van pneumatische of hydraulische systemen met remblokken op de rails en remplaten aan de onderzijde van de trein.  Vaak wordt dat systeem aangevuld met elektromagnetische remmen.

Waar komt het woord achtbaan vandaan?

De achtbaan dankt zijn naam aan de vorm van het traject van de eerste banen, waarbij een brug een lus over de andere leidde zodat verschillende karretjes tegelijkertijd het hele traject konden afleggen zonder elkaar te hinderen. Met een beetje fantasie kan je stellen dat de Speedy Bob en de Okidoki in Bobbejaanland uit fors uit de kluiten gewassen versies zijn deze mini-rollercoasters die je nog op sommige kermissen ziet.

In heel wat talen, zoals het Frans en het Spaans, wordt de rollercoaster montagne russe of montaña rusa (=Russische berg) genoemd. Deze benaming brengt ons bij de oorsprong van de achtbaan. Het waren namelijk de Russen die al in de 16e eeuw met ijs bedekte glijbanen bouwden. De afdaling gebeurde in houten sleeën of ijsblokken met een uitgekapt zitje bedekt met stro. Toen bijna een eeuw later iemand op het idee kwam om wieltjes onder de sleeën te plaatsen, kon de pret het hele jaar duren. De trajecten werden alsmaar langer en ze kregen ze meer hellingen.

Het idee waaide over naar Parijs, waar in 1804 de eerste achtbaan onmiddellijk een daverend succes was. Het concept reisde snel over van Frankrijk naar de Verenigde Staten en vond vooral praktische toepassingen in de mijnbouw. De eerste echte rollercoaster werd gebouwd in Coney Island, het pretpark aan de zeedijk in New York, en maakte zijn allereerste rit in 1884. Toen jaren later de rollercoaster zoals we hem nu kennen in de toenmalige Sovjet-Unie werd geïntroduceerd, kreeg hij ironisch genoeg een nieuwe naam in het het Russisch, Amerikaanse berg, en zo kennen de Russische pretparkfans van vandaag hem nog altijd.